door Anita Verwoest.
Zaterdag 2 februari jl. was ik namens Wijdekerk aanwezig bij het symposium rondom de boekbeleving # Hoe dan? - Gids voor een veilig gesprek over kerk, geloof en LHBT+ bij de Christelijke Hogeschool in Ede. Het symposium was georganiseerd naar aanleiding van de lancering van het gelijknamige boek van Joël Boertjens.
Het format van het symposium bestond uit een interview met een christen LHBT+-er, een lezing over het boek door de schrijver, gevolgd door een luisteroefening in kleine groepjes. De bijeenkomst werd afgesloten met een podiumgesprek met Joël Boertjens, Miranda Klaver en Jan Hoek. Dit alles onder leiding van moderator Andries Knevel.
In eerste instantie wist ik niet wat ik moest verwachten. Wie zouden er aanwezig zijn? Welke standpunten zouden er nu weer worden ingenomen? Hopelijk weer geen oeverloze discussies waar we toch niet uitkomen. Enigszins in de ‘actiemodus’ kwam ik binnen, kreeg het boek in mijn handen en werd naar de ontmoetingsruimte geleid. Onder het genot van een bakkie koffie zocht ik wat mensen op om te polsen wie er zoal aanwezig waren. Het bleek een zeer gemêleerd gezelschap, bestaande uit orthodoxe en vrijzinnige kerkgangers, voorgangers, theologen, twijfelaars, geïnteresseerden etc.
Maar nog steeds had ik mijn bedenkingen. Een lancering van een boek met de titel # Hoe dan? en dan ook nog eens met Andries Knevel als host! Naar mijn idee was er een duidelijk antwoord op # Hoe dan? Er staat naar mijn idee namelijk niets in de Bijbel over het verbod van een relatie in liefde en trouw tussen mensen van hetzelfde geslacht. Dit geldt wat mij betreft ook voor de andere letters van het queer alfabet. Daar wijdt de Bijbel al helemaal niet over uit. Dus was dit nu weer het zoveelste boek over wel of niet accepteren van een LHTB+-relatie door de kerk?
Laat onder u de gezindheid zijn van Christus (Fil. 2)
De bijeenkomst begon met een gebed uit Filippenzen 2 waar Christus oproept om elkaar lief te hebben en de gezindheid van Christus aan te trekken. Deze Bijbelse oproep bleek uitgangspunt van de schrijver voor dit boek. Want er wordt nogal wat ruzie gemaakt onder de LHBT+-regenboog. Neem bijvoorbeeld het debat over transmensen met Rob Jetten of de aanvoerder van Feyenoord die weigert om de regenboogband te dragen. En wat te denken van de Nashville verklaring die vijf jaar geleden werd opgesteld en ondertekend, met een zeer orthodox statement over de rol van de man en vrouw. Of de praiseband InSalvation die weigerde op te treden omdat de voorganger van de betreffende kerk met een man getrouwd is. Sindsdien worden er over en weer met stenen gegooid.
Mijn verbazing is groot als Joël op een groot scherm een paar quotes op een groot scherm laat zien van voor- en tegenstanders die op social media zijn gepost. In grote letters zie ik een quote van mezelf op het scherm die ik ooit op Cvandaag had gepost, nadat ik razend was over een bepaalde uitspraak. Dus ik heb hier zelf ook aan meegedaan! Maar ik zit in het goede kamp, spreek ik mezelf geruststellend toe. Maar hoe komt het nu eigenlijk dat beide kampen zo vaak tegen elkaar worden uitgespeeld, terwijl het grootste verlangen van beide partijen toch is om recht te doen aan God en aan mensen. Tenminste daar ga ik vanuit. En hoe kan het toch dat christenen hier zo verschillend over denken?
De schrijver geeft aan dat het meest belangrijke is om kennis te hebben van het begrip LHBT+ en daarnaast recht te willen doen aan Gods woord op zowel hoofd- als hartsniveau. Het is bijvoorbeeld toch raar dat sommigen van ons, onder aanvoering van wetten uit Leviticus, relaties van LHBT+ in de kerk een heet hangijzer vinden en afwijzen, terwijl we ons helemaal niet druk maken om andere leefregels uit de Thora. Ook het feit dat LHBT+-ers drie keer zo vaak met suïcidale gedachten kampen als hun hetero seksuele leeftijdsgenoten. Daarnaast blijkt uit onderzoek dat hoe intensiever LHBT+-ers zich aan een geloofsgemeenschap committeren, hoe groter het risico is dat zij ernstig overwegen om hun leven te beëindigen. Dit zou ons toch wakker moeten schudden!
Er is gelukkig een lichtpuntje. Door de jaren heen is er een enorme verschuiving in de kerk ontstaan omtrent LHBT+-personen. Waar bij onderzoek in 1988 nog 80% afwijzend stond tegenover LHBT+, blijkt uit een onderzoek in 2022 dat dit nog maar 31% is. En die verandering zet nog steeds door. Volgens Joël wordt het tijd dat we stoppen met stenen gooien, onze oorlogsvlaggen omver halen en de witte vlag van overgave aan Hem laten wapperen, waarbij we erop mogen vertrouwen dat de Vredevorst een krachtig werk van herstel in ieder van ons zal doen. En wie kan daar nu tegen zijn. Vanaf dat moment luister ik geboeid naar de sprekers op het symposium. Hieronder geef ik een samenvatting van het symposium en het boek waarbij de schrijver stappen aanreikt die uitstijgen boven ‘het mag wel – het mag niet’ LHBT+-discussie.
Recht doen aan mensen - # Hoe dan?
Schrijver Joël Boertjes constateert echter dat dit geen gemakkelijke opgave is. Ook hij worstelt soms nog bij de discussie over hoe recht kan worden gedaan aan de LHBT+-gemeenschap, zonder Gods woord geweld aan te doen. Zijn adagium is in ieder geval: ga met elkaar in gesprek! Probeer vanuit je eigen geloofsovertuiging een dialoog op gang te brengen en zorg hierbij voor een veilig gesprek. In zijn boek geeft hij geen kant en klare oplossingen, eerder pleit hij voor een veilig fundament onder de gesprekken die we met elkaar moeten voeren. Uitgangspunt van zo’n gesprek zou moeten zijn, kijken wat er voor nodig is om een veilige ruimte te creëren voor elke gelovige. Want vanuit welk perspectief je het ook bekijkt, blijkbaar is Gods Woord op het gebied van LHBT+ niet zo eenvoudig als dit op het eerste gezicht lijkt en lezen we allemaal door verschillende leesbrillen. Om de diverse invalshoeken inzichtelijk te maken heeft de schrijver een model ontwikkeld, een soort kieskompas, waarbij je langs de horizontale en verticale assen reist. De horizontale as geeft aan in hoeverre er ruimte wordt gezien voor relaties tussen personen van hetzelfde geslacht. De verticale as geeft aan of er voornamelijk wordt teruggegrepen op Gods oorspronkelijke schepping in Genesis 1-2 of dat vooral wordt bewogen in de gebroken schepping die ná Genesis 1 – 2 wordt beschreven.
De schrijver benadrukt hierbij dat elke positie in het model zijn eigen uitdagende vragen heeft. Daar komen nog vraagstukken bij als spanning in relatie tot het vervullen van bedieningen en het (in)zegenen van relaties. In de Bijbel zelf zien we op dit terrein een grote variatie, waarbij tijd en cultuur keer op keer een rol spelen. Terwijl bijvoorbeeld vandaag de dag het kerkelijk huwelijk doorgaans hoog gewaardeerd wordt omdat ‘dit Bijbels’ is, is de ontnuchterende werkelijkheid dat het kerkelijk inzegenen van een huwelijk pas sinds de middeleeuwen is ontstaan. En wat maakt dat we het huwelijk bijvoorbeeld zo groot maken en het doen van gerechtigheid zo klein, terwijl we allemaal eten van hetzelfde genadebrood.
In gesprek met elkaar pleit de schrijver er daarom voor om je van tevoren af te vragen of je wel bereid bent om de ander te begrijpen en niet met een gestrekt been het gesprek in te gaan. Vraag je af hoe is om de ander te zijn? En verlang je er werkelijk naar om samen verder te gaan en niet je eigen mening centraal te stellen? Al met al vraagt dit vraagstuk volgens de schrijver om moedige leiders, die niet leiden uit angst maar vanuit mededogen. Daarbij is het goed te beseffen dat het beleid in een gemeente altijd imperfect is, evenals ons geloofsleven. Dat kan bij ons allemaal sprankelender. Ieders identiteit is aangetast en aangevochten, en niemands seksualiteit is volledig heel. Gebrokenheid trekt zich niets aan van categorieën, afkomst en prioritentenlijstjes. Gebrokenheid raakt ieders denken, doen en voelen en is een fundamenteel onderdeel van de gemeente van de gebroken Christus uit Nazareth.
Conflicten en spanningsvolle ontmoetingen hebben de potentie om te ontvlammen en te verwoesten, maar kunnen ook een opstap bieden naar een ontwikkeling waarin we als kerk opbouwen en zelfs helen. Waar de polarisatie en complexiteit alsmaar toenemen, groeit ook de verantwoordelijkheid om ons tot het uiterste in te spannen om vredestichters te zijn, waarbij we de mogelijkheid kunnen aangrijpen om diepgaand te verbeteren.
Dialoog als kinderen van de Ene
Zoals gezegd valt en staat alles volgens Joël met een goed gesprek, waarbij we tijd nemen voor een ontmoeting. Met elkaar en met die Ene. Om dit goed te faciliteren pleit hij voor de zogenoemde luisteroefening, waarbij in kleine groepjes iedereen een vraag kan beantwoorden zonder dat daarop kan worden gereageerd. Dus delen zonder er meteen wat van te vinden, wat helpt om veiligheid te creëren. Om de ander onbevangen ten diepste te leren kennen, waarin aan de verhalen die God in levens van mensen schrijft recht wordt gedaan. Voor de pauze gaan we dit met elkaar in praktijk brengen en hebben we drie kwartier om vragen te beantwoorden. Ik ervaar dit zelf als een zeer emotionele bijeenkomst. De pijn en angst van afwijzing wordt gedeeld, maar ook de vragen rondom dit onderwerp. We merken dat je het niet eens hoeft te zijn om een te zijn. Zeker in kerken op het westerse deel van de wereld bestaat het gevaar dat wij acteren als wandelende hoofden en communiceren in theorieën, concepten en spreadsheets. Als we met ons hart luisteren kan er verbinding ontstaan en worden ervaringen gedeeld. Veilige gesprekken die vrucht dragen kenmerken zich allereerst door de bereidheid om elkaars hart te zien. De waarheid die wij zoeken is immers niet alleen een plan, maar allereerst een Persoon. En wie weet ontmoet je in het hart van je gesprekgenoot ook het hart van Christus. Diversiteit in etniciteit, sociale status, sekse en seksuele voorkeuren blijven bestaan, maar als wij echt beseffen dat wij kinderen van dezelfde Vader zijn, kan een diepe band niet uitblijven.
‘Eenheid in hoofdzaken, vrijheid in bijzaken en liefde in alles‘
Veel kerken en gemeentes durven geen uitspraken te doen over hun beleid inzake LHBT+ aangelegenheden. Soms zijn ze bang om mensen te verliezen. Maar voor alle partijen is het uiterst belangrijk om als kerk helderheid te geven over je standpunt rondom LHBT+-ers. Vaak weten LHBT+-ers niet wat zij kunnen verwachten als zij een kerk binnenlopen. ‘Welkom thuis’ prijkt er bijvoorbeeld op de website. Of er staat ‘hier ben je welkom zoals je bent, echt welkom!’ Maar hoeveel uitroeptekens we ook plaatsen, dit neemt de vraagtekens van LHBT+-ers niet weg. Zij stuiten na een rondje googelen vaal al snel op het ‘ja, maar …’. Daarom is het belangrijk dat kerken en groepen zich ontwikkelen in het helder communiceren van hun visie en de praktische uitwerking hiervan. Daaraan is diepe behoefte. Duidelijkheid aan de drempel, juist voor LHBT+-ers helpt om een veilige kerk te zijn, vanuit welke theologische overtuiging dan ook.
Om te komen tot helderheid in Gods huis over LHBT+-ers is het van belang om eerst te beginnen met het grotere plaatje van de kerk als geheel en je af te vragen:
1. Wie je bent als kerk? Wat is je identiteit en hieruit voortvloeiende je missie?
2. Waarom besta je als kerk? Ofwel wat is je visie en wat betekent dit voor je doelstellingen?
3. Hoe verlang je dit vorm te geven? Ofwel hoe ziet je cultuur er in de praktijk uit?
Joel neemt hiervoor als voorbeeld zijn kerk Mozaïek In Amsterdam, waar hij zelf voorganger en oprichter van is. Zij hebben als kerk de volgende antwoorden op deze vragen gegeven:
WIE – een ‘kunstwerk van gebrokenheid’ dat ernaar verlangt het ‘herstel’ van de Kunstenaar de delen. Deze kerkbeweging verlangt ernaar dat LHBT+-ers ‘zonder gemaar’ ervaren dat zij welkom zijn zoals zij zijn en dat zij net als ieder ander volwaardig deel zijn van de kerk en hier hun plek innemen.
WAAROM – om God te aanbidden, van elkaar te houden en haar omgeving te dienen. Waarom zouden er tussen LHBT+-ers en anderen wel of geen verschillen moeten bestaan, waarbij je als kerk een duidelijke visie moet hebben. Daarin hoef je net perse alle over te nemen, maar er is ruimte om hierin je eigen weg te gaan.
HOE – als een typische bronkerk, met drie cultuurzinnen die ‘welkom zoals je bent’ inhoud geven en praktisch maken. Wat betekent dat ontmoeten, vragen en begrijpen de vertrekpunten zijn. Waarbij men onderkent dat er vanuit de Bijbel niet één duidelijke visie op LHBT+ naar voren komt.
Dit is de eerste stap om duidelijkheid te creëren. Het zal helder zijn dat dit niet van de een op andere dag is geregeld. Elke kerk heeft zijn eigen historie, theologische ligging en groepsdynamiek. Hoe dan ook, vooral alleen of samen, wacht iedere gemeenschap de schone taak om klare wijn te schenken. Durf te kiezen. Duidelijk, tijdig en zorgvuldig communiceren is een daad van respect ten opzichte van alle schapen. Helderheid in Gods huis helpt uiteindelijk iedereen.
Hoe nu verder!
Ten slotte komen we weer uit bij het gebed uit Filippenzen 2 waar Christus ons op oproept om elkaar lief te hebben en de gezindheid van Christus aan te nemen. Zijn diepe verlangen in dit gebed gaat duidelijk over eenheid en getuige zijn in de wereld. Uit de mond van Christus zijn trouwens nooit woorden opgetekend waarin hij zijn visie ontvouwt op homoseksualiteit, transgenderisme of queers. Hier op aarde zullen we het waarschijnlijk nooit honderd procent eens worden en dat hoeft ook niet. We hoeven het niet eens te zijn om een te zijn. Samen onze eenheid verklaren en vieren te midden van alle verschillen is een weg die ons verder brengt. Joël benadrukt hierbij dat we de woorden van Jezus over eenheid in de huidige gepolariseerde tijd meer dan ooit nodig hebben. We moeten Zijn woorden serieus nemen en beseffen dat het naspreken van zijn woorden ook verantwoordelijkheid met zich meebrengt: In Johannes 17:21 bidt Jezus ‘Laat hen allen één zijn, Vader. Zoals U in Mij bent en ik in U, laat hen zo ook in Ons zijn, opdat de wereld gelooft dat U mij hebt gezonden’. Aan onze liefde voor God en voor elkaar zal iedereen zien dat wij Zijn leerlingen zijn. Niet door ons reusachtig geloof, niet door ons ware kerkgenootschap, niet door onze dooppraktijk, niet door onze zuivere prediking, niet door wonderen en tekenen, niet door de kwaliteit van de muziek in onze diensten en ook niet door onze juist theologische stellingname over LHBT+. Als de onderlinge liefde ontbreekt is de rest helemaal niets waard! Dit vraagt om dienstbaarheid en opoffering. Het grote liefdesgebod van Jezus is het belangrijkste, het moeilijkste, maar uiteindelijk ook het mooiste.
Ondanks onoplosbare theologische verschillen staan we voor de uitdaging om elkaar vast te houden. Allereerst door maximaal te gaan voor eenheid, zonder het eens te zijn. En vervolgens door deze eenheid praktisch te maken door elkaar te zien en behandelen vanuit Jezus’ liefde, die gericht is op de ander.
Wij mogen niet tussen Jezus en LHBT+-ers staan en hoeven dat ook niet te doen. Gun elkaar vrijheid waar Jezus wordt erkend als Herder. Zijn schapen zijn niet gekocht door ons, maar betaald door Hem. De Eigenaar vindt heus zijn weg wel. Met elk van zijn schapen!
