Maurits Immink. Interview met Erik Harinck.
Boekbespreking met Erik Harinck over zijn nieuwe roman 'Uitgewist'.
Hoe ben je begonnen met schrijven?
Ik schrijf al een lange tijd. Het begon in mijn pubertijd. Ik schreef in de loop van jaren allerlei korte verhalen. Op een gegeven moment herkende ik een rode draad in de verhalen en ben ik het gaan samenvoegen tot één verhaal. Zo schreef ik mijn eerste boek 'Dodelijk Stilzwijgen'. Een erg persoonlijk boek en ook met een duister randje.
De uitgever wilde niet doorgaan met publiceren, vanwege de onderwerpen homoseksualiteit en kerk. Hierdoor moest ik het uiteindelijk zelf publiceren. Maar ik heb besloten om door te gaan met schrijven over thema’s die ik belangrijk vind en dat is het boek 'Uitgewist' geworden.
Je zei bij de boekpresentatie dat familieleden enkele passages zullen herkennen. Hoe persoonlijk is het schrijven van 'Uitgewist' voor jou?
Het is voor mij minder persoonlijk dan mijn vorige boek. De inspiratie die ik heb opgedaan komt wel uit mijn familie. Mijn opa pleegde zelfmoord. Daar heerste een lange tijd een taboe op. Niemand wilde erover spreken. Of ze wisten niet zoveel over hem.
In hoeverre is het een biografisch boek?
In eerste instantie was ik wel van plan om een biografie te schrijven. Maar achteraf bleek dat er toch te weinig bekend was over opa. Toch merkte ik dat er iets sluimerde. Dat sluimerende gevoel wilde ik een plekje geven en dat kon ik het beste doen in een roman. Ik stelde de vragen: wat als mijn opa homoseksueel was geweest? Is dan de keuze voor zelfmoord verklaarbaar? Ik kwam daar niet uit. Het blijft een beetje gissen. Maar ik heb mijn bevindingen besproken met mijn familie en ook zij gaven aan dat het best mogelijk was dat opa ook homoseksuele gevoelens had. Het is ook zo intrigerend dat er zo moeilijk over mijn opa werd gepraat.
Maar dat komt omdat zelfmoord überhaupt ook een taboe is. Zeker toen…
Tegenwoordig is dat wel minder dan in die tijd. Nu wordt er meer over gepraat. Kijk bijvoorbeeld naar het boek van Splinter Chabot. Daarin geeft hij ook aan dat hij weleens aan zelfmoord dacht. Je hebt als LHBTI’er altijd een alertheid. Je weet dat je persoonlijkheid, je identiteit, niet vanzelfsprekend is. Als jij er geen punt van maakt, dan is het voor iemand anders soms wel een punt. Hoe ver ga je om je te voegen naar de mensen die homoseksualiteit lastig vinden? Wat heb je ervoor over om te kiezen voor je eigen identiteit en waarin ga je onderhandelen, of liever gezegd aanpassen, om je maatschappelijke positie of je loopbaan te garanderen? Dat is een lastig dilemma.
En dat dilemma komt in het boek meerdere keren aan bod. Hoe komt het toch dat LHBTI’ers, met name de hoofdpersonen in het boek, zich vaak moeten afvragen tot hoever zij zich moeten voegen naar de samenleving?
Dat komt omdat de samenleving steeds eisen stelt aan je rol: “Als je homo bent dan kan je dit doen en zijn dit de grenzen”. Als je over die grenzen heen gaat, door bijvoorbeeld al te excessief, uitgesproken of te veel aanwezig te zijn, dan vinden mensen dat niet prettig. Zolang jij doet wat de samenleving wil, zolang je in die rolverwachting past, word je geaccepteerd. Maar als je daar overheen gaat, dan gaan mensen daarop reageren en dan komen er belemmeringen. Dan word je niet geschikt gezien voor een rol of functie. Dat zou dus moeten betekenen dat je je
identiteit moet verloochenen, zodat je aanzien kan krijgen. Je kan ook ervoor kiezen om je identiteit niet te verloochenen, maar als het milieu waarin je zit dat niet accepteert, heb je het risico om niet geaccepteerd te worden.
In het boek komt ook regelmatig het gedicht van Thomas Gray terug: “Full many a flow’r is born to blush unseen, and waste it’s sweetness on the desert air”. Hoe adviseer je lezers om - in tegenstelling tot de bloem in dat gedicht - toch te laten zien hoe je mag bloeien?
Ga op zoek naar een wereld waar je wordt geaccepteerd en ga op zoek naar rolmodellen. Dat is heel lastig. Ik heb op mijn werk op de middelbare school ervaren dat het enorm belangrijk is om een rolmodel te zijn. Je hebt als rolmodel enorm veel invloed op de keuze van leerlingen. Als leerlingen personen kennen die kiezen voor
een totaal andere koers waar zelfontplooiing mogelijk is, zet dat ze aan het denken. Voor mij waren dat Jos Brink en Paul de Leeuw. Je kunt nu ook dichterbij kijken. Ga eens bij andere kerken buurten. Tafeltijd van Wijdekerk is een mooi middel daarvoor. Dat is niet gebonden aan een specifieke gemeente, maar het is wel een inclusieve
bijeenkomst van mensen die verbonden zijn door één geloof. Dan realiseer je dat mensen ook op een andere manier in een kerkelijk leven kunnen functioneren. Als je dat voor jezelf helder hebt, kan je op zoek gaan naar een wereld waar je wel wordt geaccepteerd zoals je bent.
Dat zie je ook terug in het verhaal: als je ergens niet terecht kan, ga dan naar een plek waar je dat wel terecht kan. Ga geen gemeenschap veranderen, maar ga naar een andere. Is dat geen vluchtgedrag?
Nee, het is eerder andersom! Als je blijft zitten in een milieu waar mensen je niet zullen accepteren zoals je bent of onder bepaalde voorwaarden, dan ben je aan het wegvluchten van je eigen identiteit. Het is natuurlijk doodeng om die stap te maken. Dat hebben velen ervaren. Ik en wellicht jij ook. Net zoals in het verhaal moet je misschien wel vaker een grote stap maken. Daarbij kan het zijn dat je mensen moet verlaten, als zij niet accepteren dat je identiteit anders is dan zij willen. Als mensen dat niet kunnen accepteren, dan moet je afscheid nemen. Uiteindelijk levert dat meer op dan je verliest. Je moet uiteindelijk ook je eigen talent een plek geven en daarbij je identiteit niet uit het oog verliezen. Daarom zegt de geliefde van Thomas: “Je moet nog een stap verder”. Nog een stap maken om wel je identiteit te behouden als je je talenten wilt inzetten. Zoek de vrijheid op. Dat geldt ook voor deze tijd in Nederland. Als je over je schouders heen moet kijken als je hand in hand loopt, is dat niet fijn. Je moet dan naar een plek gaan waar dat wel kan.
Een plek waar je hand in hand over straat kan lopen. Anno nu zal je snel denken aan de grote steden, zoals bijvoorbeeld Amsterdam. Maar ook daar hebben er geweldsincidenten plaatsgevonden waar onlangs een homostel meerdere keren is uitgescholden en bespuugd met gevaar voor Corona. Hoe is dat te rijmen?
Dat zie ik als een andere belemmering. Je hebt twee redenen om over je schouder te kijken. Als je jezelf in de spiegel durft aan te kijken, dan kijk je over je schouder om jezelf te beschermen. Maar als je niet jezelf in de spiegel durft te kijken, dan kijk je puur achterom om te kijken of jij de ander niet confronteert. Dat laatste is een
verkeerde instelling. Je probeert de ander te beschermen die een probleem heeft met jouw identiteit. Het is de vraag of je wil dat je vrij kan leven met risico’s van dien of dat je schouderklopjes krijgt die niets waard zijn.
Daarin zit een grijs gebied. Waar moet je naar streven?
Je moet altijd je ideaal in oog blijven houden. Wat is je droom? Hoe wil ik in het leven staan? Soms moet je compromissen maken, maar denk ook na over wat dat kost. Die vraag komt ook in het boek vaak terug: wat kost het? Wat kost het van je identiteit om te functioneren in de samenleving? Moet je onder de radar blijven? In
het verhaal zegt de minnaar van Thomas: “Dit werkt niet, ik zie dat je eronder lijdt”. Ondertussen spreek ik ook oud-leerlingen die zich realiseren: ik had nu zomaar in de kast kunnen blijven zitten, omdat mijn omgeving dat van mij verwacht. Gelukkig hebben zij een keuze gemaakt en dat gun ik iedere LHBTI’er. Houd je idealen dus in
de gaten wanneer je een balans probeert te vinden waarin je aanpast aan je omgeving en waarin de omgeving zich moet aanpassen aan jou. Uiteindelijk moet de omgeving zich aan jou passen, zodat jij gezien kunt bloeien.
Is dat niet een eenzame strijd?
In het boek niet. In het verhaal wordt Thomas bevriend met de nuchtere Willem. Hij is een personificatie van de LHBTI-acceptatie in Nederland. Hij is vrij ruimdenkend, maar hij geeft ook regelmatig aan wat de grenzen zijn. Aan het einde wordt hij warmer, milder, ruimdenkender en af en toe sarcastischer, maar nog steeds is hij voorzichtig. Hij wordt breder naarmate deze Willem ouder wordt. Dat geldt ook voor de acceptatie in Nederland nu. LHBTI’ers krijgen steeds meer bondgenoten en die bondgenoten zijn ook heteroseksuelen. Hierdoor wordt de gemeenschap versterkt.
Net zoals bij Wijdekerk, waar Miranda vanuit een heteroseksueel perspectief zegt: “Ik vind juist dat inclusieve heel mooi in de kerk”. Dat maakt Wijdekerk ook tot een betrouwbare bondgenoot. De kerk kan dan niet denken: dat zijn die ‘homo’s’ weer die een plekje opeisen. Nee, ook andere christenen vechten voor LHBTI-gelijkheid.
De titel Uitgewist… Zou je dat omschrijven als een duister boek?
In het boek komt zelfmoord wel voor en dat is inderdaad ook een radicale keuze. In die tijd was er misschien weinig keus, maar het is ook een metafoor voor het veranderen van kerk anno nu. Je pleegt eerder zelfmoord als je in de kerk blijft waar je niet welkom bent. Je wist jezelf uit. Je wordt pas uitgewist als je vergeet wie je zelf bent. Maar gelukkig ben je de regisseur van je eigen leven. Uitwissen kan je ongedaan maken, je kan het weer inkleuren.
Je bent zelf verantwoordelijk voor je eigen geluk. Kies niet je duistere kant en ga niet in de schaduw zitten, maar ga in het zonnetje zitten en geniet ervan.
